Podsumowanie IX Konferencji SOK PTMA

„30 lat zorganizowanych obserwacji komet w Polsce”
8– 9 X 2016 Niepołomice

8-9 października 2016 r. w Młodzieżowym Obserwatorium Astronomicznym w Niepołomicach odbyła się IX Konferencja SOK PTMA pod tytułem „30 lat zorganizowanych obserwacji komet w Polsce”. Specjalną okazją do świętowania tego jubileuszu była akcja obserwacyjna International Halley Watch, zakończona przed trzydziestoma laty. Jak zgodnie stwierdziliśmy podczas konferencji, to właśnie ona dała początek Sekcji Obserwatorów Komet powstałej w 1989 r. w ramach Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii.

Konferencję rozpoczęliśmy w sobotę 8 października o godzinie 12:00. Po przywitaniu zgromadzonych gości przez  koordynatora SOK PTMA Mikołaja Sabata, głos zabrał Prezes PTMA Mieczysław Janusz Jagła, zaznaczając wielką wagę spotkań w gronie członków sekcji tematycznych, a także proponując wydanie materiałów pokonferencyjnych z tegorocznej konferencji. Następnie dyrektor MOA w Niepołomicach Dominik Pasternak wyraził szczególną radość z powodu organizacji tego wydarzenia właśnie w niepołomickim obserwatorium. Swoją refleksją na temat działalności polskich obserwatorów komet podzielił się także dr Henryk Brancewicz, uczestnik wszystkich wcześniejszych konferencji SOK, zarysowując przy tym historyczny kontekst obserwacji komet w Polsce, których tradycję możemy liczyć w setkach lat. Obecnie prowadzone projekty obserwacyjne i plany Sekcji na najbliższe lata przedstawił Mikołaj Sabat.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pierwszą sesję konferencyjną rozpoczął dr Krzysztof Ziołkowski prelekcją pt. „Komety a sprawa polska”. Przedstawiając liczne osiągnięcia Polaków w badaniach komet, wspomniany został dorobek m.in. przedwojennego odkrywcy komet Antoniego Wilka, badaczki ruchu komet okresowych – Heleny Kazimierczak-Połońskiej, a także Michała Kamieńskiego, który wiele uwagi poświęcił wyliczeniom orbity Komety Halleya. W kolejnym referacie dr Marek Kubala, przedstawiając fragmenty dzienników obserwacyjnych dr Antoniego Wilka, wysnuł hipotezę zaobserwowania  przez polskiego astronoma rozpadu Komety Mellisha. Jak się okazuje, w 1915 r. Wilk dostrzegł przy użyciu lornetki dwa pojaśnienia w obszarze gazowej otoczki komety. W późniejszym czasie już jej nie obserwował, za to zagraniczni obserwatorzy informowali o widocznych fragmentach komety z  dosyć dużej separacją.

Po krótkiej przerwie wysłuchaliśmy referatu Mariusza Wiśniewskiego z Pracowni Komet i Meteorów pt. „Jak złapać kawałek komety”, obejmującego nie tylko tematykę kometarnego pochodzenia meteorów i bolidów, ale również sposobu ich obserwacji przez Pracownię Komet i Meteorów. Prelegent przedstawił rozwój tego typu badań z wykorzystaniem kamer analogowych, kamer cyfrowych oraz All-sky, zaznaczając przy tym największe sukcesy, jakimi może się pochwalić Polska Sieć Bolidowa, w tym detekcja najwyższego Orionidu „Myszyniec”, a także udane poszukiwania meteorytów w Norwegii oraz w Czelabińsku niedługo po pamiętnym spadku sprzed trzech lat. Pierwszą sesję konferencji zakończyła prelekcja dr Tomasza Ściężora pt. „30 lat zorganizowanych obserwacji komet w Polsce”. Wieloletni koordynator SOKu przedstawił w niej historię Sekcji, wyodrębniając sześć epok historycznych, w tym: prehistorię (1985-1989), wędrówki ludów (1992-1994), średniowiecze (1994-2006). Bezkrólewiem nazwano okres, kiedy działalność sekcji kometarnej była zawieszona (2006-2010). Aż w końcu nastąpił okres odrodzenia Sekcji – renesansu, trwającego do dziś. Podczas poszczególnych epok omówione zostały komety, dla których zebrano ponad 100 raportów z obserwacji. W historii SOKu takich obiektów było 28. Konkludując, dr Tomasz Ściężor wyraził nadzieję na możliwość kolejnych podsumowań za 30 lat. Po zakończeniu 1. sesji konferencyjnej, ogłoszono przerwę obiadową. Goście udali się do jednej z restauracji na rynku w Niepołomicach.

Po przerwie Dominik Pasternak omówił komety, jakie były obserwowane w MOA w Niepołomicach w czasie ponad pięćdziesięcioletniej historii obserwatorium. Następnie wysłuchaliśmy prelekcji Grzegorza Sęka, okraszonej licznymi cytatami i odwołaniami do danych historycznych. Prelegent najwięcej uwagi poświęcił Komecie C/1961 R1, odkrytej 1 września 1961 r. w obserwatorium na Mt. Palomar w Kalifornii. Tym samym 122-centymetrowym teleskopem Schmidta, którym dokonano odkrycia Komety Humasona, kilka miesięcy później jej obserwacje wykonywał prof. Konrad Rudnicki. Uczestnicy konferencji mieli okazję obejrzeć kopie 28 klisz z obserwacji Rudnickiego. Na tym zakończyły się sobotnie prelekcje. Obecni na konferencji goście przeszli z sali wykładowej pod kopułę niepołomickiego planetarium, gdzie odbył się seans prowadzony przez Grzegorza Sęka.

Niedzielną sesję rozpoczął o godzinie 10 referat Michała Kusiaka pt. „Perspektywy odkrywania komet w dobie dużych projektów przeglądowych. Historia odkrycia C/2015 F2 (Polonia)”. Współodkrywca Komety Polonia przedstawił nie tylko kulisy jej odkrycia, ale również wyjaśnił trudy, z jakimi zmagają się inicjatorzy własnych projektów przeglądowych, chcący konkurować z finansowanymi przez światowe mocarstwa obserwatoriami wyposażonymi w najnowocześniejsze instrumenty badawcze. W czasie konferencji obecny był także inny z odkrywców Polonii – Michał Żołnowski. Więcej o ubiegłorocznym odkryciu Polaków pisaliśmy na łamach „Komeciarza” Nr 47. Kolejną prelekcję poprowadził dr Michał Drahus z OA Uniwersytetu Jagiellońskiego, udowadniając słuchaczom, że czasowo rozdzielcza spektroskopia milimetrowa odsłania tajemnice komet. Prelegent wyjaśnił swoją chęć prowadzenia obserwacji przy pomocy najlepszej dostępnej aparatury i przedstawił wnioski z własnych obserwacji prowadzonych przez duże zagraniczne radioteleskopy – w tym m.in. IRAM w Hiszpanii. Omawiany sposób badania komet z wykorzystaniem spektroskopii milimetrowej pozwala na detekcję molekuł macierzystych obecnych w gazowej otoczce komety, a uwzględnienie rozdzielczości czasowej daje dodatkowo wgląd w zjawiska powodujące zmienność linii widmowych komety. To właśnie dzięki takim obserwacjom udało się ustalić prawdziwy moment rozpadu Komety ISON podczas zbliżenia do Słońca w 2013 r., a także uchwycić burzliwe zmiany w gazowej otoczce komety 17P/Holmes krótko po jej potężnym wybuchu w 2007 r. Wspomniano także o komecie 103P/Hartley 2, obserwowanej w 2010 r., dla której uzyskano świetną zgodność obserwacji naziemnych z wynikami dostarczonymi przez sondę kosmiczną NASA Epoxi. Trzecią sesję konferencji zakończył drugi referat Michała Kusiaka, w którym doświadczony odkrywca komet SOHO podzielił się swoją wiedzą na temat przeglądania zdjęć z koronografów LASCO. Dalszą część prelekcji poświęcił międzyplanetarnemu kompleksowi komety 96P/Machholtz, do którego należą m.in. dwie grupy komet muskających Słońce – grupa Krachta oraz Marsdena. Z tą pierwszą związany jest rój południowych Delta Akwarydów. Po zakończeniu 3. sesji konferencyjnej, ogłoszono przerwę obiadową. Goście udali się do jednej z restauracji na rynku w Niepołomicach.

Po przerwie ostatnią sesję konferencyjną rozpoczął dr Paweł Kankiewicz z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Tematem prelekcji były obserwacje komet i planetoid na orbitach wstecznych. Zgodnie z obserwowanymi trendami komet powinno „przybywać”. Obiekty poruszające się na orbitach wstecznych skłaniają do ponownego spojrzenia na klasyfikację małych ciał Układu Słonecznego i stwierdzenia, że granica pomiędzy kometami a planetoidami nie jest ostra. Co więcej, czas życia obiektów wstecznych jest stosunkowo niewielki, co może wyjaśniać ich rzadkość w naszym kosmicznym sąsiedztwie. Następną prelekcję wygłosił koordynator SOK Mikołaj Sabat. Prelegent przedstawił wnioski z analizy obserwacji komety C/2014 Q2 (Lovejoy), jakie przesłano do SOK PTMA i COK. Zwrócił uwagę na rozmiary komy i warkocza, jakie zostały obliczone na podstawie obserwacji wizualnych (kolejno 700 tys. km i 6 mln km), zaznaczając przewagę emisji gazowej w przypadku tej komety. Audytorium podczas konferencji w dużej mierze stanowili obserwatorzy uczestniczący w omawianej kampanii. Wyniki Sekcji zostały uzupełnione przygotowanym przez astronomów pracujących na radioteleskopie IRAM porównaniem składu chemicznego Komety Lovejoy’a z Kometą Hale’a-Boppa, a także z obserwowanymi wcześniej dyskami protoplanetarnymi. Konferencję zakończył referat Adama Tużnika pt. „Komety jako kosmiczne taksówki życia”. Prelegent przedstawił możliwość powstawania głównego składnika RNA – rybozy w warunkach panujących na kometach, a także prawdopodobieństwo jego transportu na planety podczas spadku. Czy w ten sposób mogło powstać życie na Ziemi? Tego jeszcze nie możemy być pewni.

IX Konferencja SOK PTMA przeszła do historii w niedzielę 9 października przed godziną 17. Konferencję zamknął Mikołaj Sabat, dziękując osobom, które włożyły ogromny trud w jej zorganizowanie, w tym także Prelegentom i wszystkim zgromadzonym Gościom, zaznaczając, że bez ich obecności pierwsze od 10 lat spotkanie komeciarzy nie mogłoby się odbyć.

Już teraz zapraszamy na X Konferencję SOK PTMA, która odbędzie się na początku września 2017 r. w MOA w Niepołomicach.

Szczegółowe podsumowanie IX Konferencji SOK PTMA ukaże się w „Uranii” 5/2016.

Uczestnicy konferencji:

1. Andrzej Binkiewicz
2. Jerzy Bohusz
3. Henryk Brancewicz
4. Franciszek Chodorowski
5. Michał Drahus
6. Piotr Guzik
7. Mieczysław Janusz Jagła
8. Paweł Kankiewicz
9. Andrzej Karoń
10. Marek Kubala
11. Michał Kusiak
12. Maciej Kwinta
13. Andrzej Letkowski
14. Agnieszka Nowak
15. Jarosław Ossowski
16. Piotr Ossowski
17. Dominik Pasternak
18. Janusz Płeszka
19. Jacek Sabat
20. Mikołaj Sabat
21. Grzegorz Sęk
22. Aleksandra Sufa
23. Tomasz Ściężor
24. Paweł Turek
25. Adam Tużnik
26. Mariusz Wiśniewski
27. Józef Wydmański
28. Grzegorz Zieliński
29. Krzysztof Ziołkowski
30. Michał Żołnowski

Sprawozdanie opracował Mikołaj Sabat
Autor zdjęć: Grzegorz Zieliński