VII Konferencja Sekcji Obserwatorów Komet PTMA

„Struktura i ewolucja komet i innych drobnych ciał Układu Słonecznego”
w 80. rocznicę odkrycia pierwszej polskiej komety
14 – 16 X 2005 Niepołomice

Tegoroczna konferencja została zorganizowana w Młodzieżowym Obserwatorium Astronomicznym (MOA) w Niepołomicach. Okazją była 80 rocznica odkrycia pierwszej polskiej komety. W konferencji uczestniczyło tym razem niestety jedynie kilkunastu gości z całej Polski.

Rozpoczęcie konferencji nastąpiło w piątek 14 października o godzinie 16. Konferencję otworzył Prezes PTMA, dr Henryk Brancewicz witając wszystkich przybyłych. W związku z rozpoczynającą się równolegle w MOA konferencją, zorganizowaną przez Akademię Pedagogoczną (AP) w Krakowie, nastąpiła zmiana planu – wszyscy obecni na obydwu konferencjach wysłuchali prelekcji inauguracyjnej prof. dr hab. J. M. Kreinera „Astronomia a nauki humanistyczne”. Prelegent przedstawił liczne wątki astronomiczne obecne w literaturze polskiej i światowej, ilustrując prelekcję cytatami.

Nasza konferencja rozpoczęła się de facto w sobotę 15 października o godz. 10 rano od prelekcji Prezesa PTMA, dr Henryka Brancewicza. Prezes w referacie wprowadzającym wyjaśnił, dlaczego obchodzimy 80 rocznicę odkrycia pierwszej polskiej komety. Wcześniejszym polskim odkrywcą komet był oczywiście Jan Heweliusz, jednak żadna kometa przez niego odkryta nie nosi jego nazwiska – nazwiska odkrywców komety zaczęły dostawać dopiero od końca XVIII-początku XIX w. W ten sposób niewątpliwie pierwszą „polską” kometą jest kometa odkryta w 1925 r. w obserwatorium na Lubomirze przez Lucjana Orkisza. W dalszej części prelekcji zostały przedstawione sylwetki pozostałych polskich odkrywców komet.

Kolejny referat p.t. „Planetoidy zbliżające się do Marsa” wygłosił dr Paweł Kankiewicz (Akademia Świętokrzyska, Kielce). Prelegent przedstawił problem tzw. „Mars Crosserów”, czyli planetoid, które w swoim ruchu orbitalnym zbliżają się do orbity Marsa. Poddano analizie obecność rezonansów w ruchu średnim oraz wiekowych a także wyznaczono stabilność wybranych orbit. Zwrócono uwagę na przewidywana ewolucję ich parametrów obitalnych.

Kolejnym prelegentem był dr Krzysztof Ziołkowski (Centrum Badań Kosmicznych, Warszawa), który wygłosił referat p.t. „Ile planet ma Słońce?”. Prelegent przedstawił współczesny obraz Układu Słonecznego w aspekcie nowych odkryć w Pasie Kuipera. Uważany dotąd za planetę Pluton niewątpliwie nią nie jest, będąc typowym obiektem z omawianego pasa. Kilka ostatnio odkrytych obiektów posiada także naturalne satelity. W konkluzji prelegent stwierdził, że najbardziej spójny obraz Układu Słonecznego otrzymujemy, gdy za planety uznamy jedynie Merkurego, Wenus, Ziemię, Marsa, Jowisza, Saturna, Urana i Neptuna, natomiast Plutona wraz z innymi podobnymi obiektami zaliczymy do klasy małych ciał, podobnie jak wczesniej planetoidy czy centaury.

Po zakończonej sesji przedpołudniowej odbyło się zwiedzanie MOA, gdzie w tym czasie odbywały się pokazy Słońca za pomocą astronomicznego sprzętu dydaktycznego, prowadzone przez uczestników konferencji AP. Po obiedzie uczestnicy obu konferencji zwiedzili Muzeum Astronomii w zamku niepołomickim. Prezes PTMA, dr Hnryk Brancewicz, opisał działanie wybranych przyrządów, zademonstrowano także działanie aparatury planetaryjnej. Zwiedzono także „Salę Portretową”, gdzie raz w miesiącu odbywają się tzw. „Wieczory z Astronomią” prowadzone przez instruktorów MOA.

Wracając na prelekcje, po drodze zwiedzono także zabytkową część Niepołomic.

Z niewielkim opóźnieniem, o godz.16 rozpoczęła się sesja popołudniowa konferencji. Jako pierwszy wystąpił mgr Roman Ratajczak (Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań), który wygłosił referat pt. „Modelowanie sublimacji H₂O z jądra komety 46P/Wirtanen”. Prelegent stworzył model dla przypadku jądra nie wirującego oraz jądra wirującego sublimacji wody w powierzchni jądra omawianej komety. Zostały podane oszacowania liczby sublimujących cząsteczek w funkcji odległości heliocentrycznej komety oraz położenia materii sublimującej na powierzchni jądra.

W kolejnej prezentacji mgr Monika Chudy (MOA, Niepołomice), przedstawiła działalność Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego w Niepołomicah od chwili jego powstania w 1965 r. aż po dzień dzisiejszy. Dopełnieniem omawianej prelekcji było wystąpienie Prezesa PTMA, dr Brancewicza, świadka rozwoju MOA od jego początku.

Jako ostatni w tym dniu wystąpił dr Tomasz Ściężor (Politechnika Krakowska, Kraków) z referatem „Badania in situ jąder kometarnych”. Prelegent opisał szczegółowo wyniki wszystkich jak dotąd badań jąder kometarnych. W latach 1985-2005 zostały mniej lub bardziej dokładnie zbadane jądra komet: 21P/Giacobini-Zinner, 1P/Halley, 26P/Grigg-Skjellerupp, 19P/Borrelly, 81P/Wild 2, 9P/Tempel 1. Każde z badanych jąder różnicło się od pozostałych, zarówno pod względem gęstości, porowatości, wytrzymałości powierzchni, jak i jej struktury. Jądra niektórych komet (Borrelly, Wild 2, Tempel 1) przypominają wręcz zwyczajne planetoidy. Na podstawie omawianych badań można wysnuć wniosek, że każde ciało w Układzie Słonecznym, zawierające nawet minimalne ilości materii lotnej, może wykazywać działalność kometarną. Postawiono tezę, że powinno się mówić raczej o „zjawisku komety”, a nie o „ciele kometarnym”.

W niedzielę, w trzecim i zarazem ostatnim dniu Konferencji, jej uczestnicy mogli wysłuchać referatów poświęconych zagadnieniom obserwacyjnym. Obrady rozpoczęto o godzinie 10 referatem mgr Marka Kubali (Politechnika Krakowska, Kraków) p.t. „Czy dr Antoni Wilk widział rozpad komety Mellisha?”. Prelegent opisał obserwowany w 1915 r. rozpad komety C/1915 C1 (Mellish). Możliwe, że rozpad ten obserwował również jeden z najwybitniejszych polskich odkrywców komet, dr Antoni Wilk. Prelegent, na podstawie wielu wykonanych na świecie obserwacji, odtworzył szczegółowo przebieg rozpadu omawianej komety.

Ostatnim prelegentem był przewodniczący SOK, dr Tomasz Ściężor (Politechnika Krakowska, Kraków), który wygłosił referat pt. „Gdzie szukać najciemniejszego nieba? Aktualny stan zanieczyszczenia świetlnego w Polsce i na świecie”. Prelegent, opierając się na danych satelitarnych, przedstawił szczegółowo stan zanieczyszczenia świetlnego w Europie. Wykazał także, że omówiona przez niego na poprzednich Konferencjach SOK „kometarna” metoda określania wielkości zanieczyszczenia świetlnego rzeczywiście opisuje tę wielkość nie tylko ilościowo, lecz także jakościowo. Wykorzystując dane z archiwum SOK wyznaczono miejsca w Polsce, gdzie poziom omawianego zanieczyszczenia jest najmniejszy – jest to Białostoczczyzna oraz południowa część Bieszczad.

Konferencja zakończyła się dyskusją na temat przyszłości SOK. Zwrócono m.in. uwagę na niedoskonałości strony WWW Sekcji. Zastanawiano się także nad przyczynami wyjątkowo niskiej w tym roku frekwencji.

Konferencja zakończyła się o godzinie 13. Tym razem niestety, pomimo interesujących prelekcji oraz bardzo dobrych warunków lokalowych z możliwością wykorzystania nowoczesnych środków audio-wizualnych, w związku z wyjątkowo niską frekwencją, konferencji tej nie można zaliczyć w poczet bardzo udanych.

Sprawozdanie opracował dr Tomasz Ściężor