„Struktura i ewolucja komet i innych drobnych ciał Układu Słonecznego”
10 – 12 X 2003 Kraków
Tegoroczna konferencja została zorganizowana w setną rocznicę urodzin znanego krakowskiego astronoma, doc. Kazimierza Kordylewskiego i była jedną z wielu spotkań i uroczystości zorganizowanych z tej okazji. W konferencji uczestniczyło kilkudziesięciu gości z całej Polski, chociaż w tym samym czasie odbywały się także inne, rocznicowe spotkania.
Rozpoczęcie konferencji nastąpiło w piątek 10 października o godzinie 16-tej. Konferencję otworzył Prezes PTMA, dr Henryk Brancewicz witając wszystkich przybyłych. Po przedstawieniu planu konferencji przystąpiono do prezentacji fotografii komet, wykonanych przez członków SOK.
Obserwatorium UJ „Fort Skała”
Prezes PTMA dr Henryk Brancewicz
mgr Marek Kubala
mgr Anna Marciniak
dr Tomasz Ściężor
dr Ireneusz Włodarczyk
dr Krzysztof Ziołkowski
mgr Magdalena Żmudzka
Część naukowa konferencji rozpoczęła się w sobotę 11 października o godz. 10 rano od złożenia kwiatów na grobie doc. Kordylewskiego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Następnie uczestnicy konferencji udali się do siedziby ZG PTMA w celu wysłuchania referatów zaproszonych gości.
O godz. 11 wszystkich zebranych przywitał Prezes PTMA, dr Henryk Brancewicz, wyrażając zadowolenie z jej ponownego zorganizowania i licznie zgromadzonych uczestników. Prezes w referacie wprowadzającym przypomniał postać doc. Kordylewskiego podkreślając jego znaczenie dla rozwoju powojennej astronomii polskiej. Doc. Kordylewski był także jednym z głównych inicjatorów odrodzenia PTMA w Krakowie po II Wojnie Światowej.
Konferencję rozpoczął referat dra Ireneusza Włodarczyka (Planetarium Śląskie, Chorzów) p.t. „Polowanie na planety Układu Słonecznego”. Tytuł referat wskazywał na tematykę związaną z odkrywaniem nowych planet, w rzeczywistości jednak był on poświęcony problematyce bombardowania powierzchni planetarnych przez komety i planetoidy. Prelegent na podstawie przykładów opisał skutki takich zderzeń a następnie przedstawił szereg „kandydatów” mogących w przyszłości zagrozić Ziemi. Orbity większości z nich zostały wyznaczone przez Prelegenta, blisko współpracującego z zeszłorocznym gościem Konferencji, prof. Grzegorzem Sitarskim. Szczególnie „pechowy” wydaje się być dla Ziemi rok 2101, a zwłaszcza okolice 1 czerwca, gdy w Ziemię mogą uderzyć aż trzy niewielkie planetoidy.
Kolejnym prelegentem była mgr Anna Marciniak (Obserwatorium Astronomiczne UAM, Poznań), której referat pt. „Ostatnie odkrycia w rodzinach planetoid” poruszał problem ewolucji orbit planetoid ze szczególnym zwróceniem uwagi na tzw. „efekt Yarkowskiego”. Prelegentka omówiła złożony problem wyznaczania położenia osi obrotu planetoidy w przestrzeni. Dobrze zbadane są pod tym względem planetoidy z rodziny Koronis (do której należy np. znana z misji sondy Galileo planetoida Ida). Okazało się, że ich osie obrotu skierowane są w kierunku południowego bądź północnego bieguna ekliptyki, przy jednoczesnym wyraźnym unikaniu jej płaszczyzny. Jest to wiązane z działaniem wspomnianego efektu Yarkowskiego na ruch obrotowy tych ciał, które następnie „wpadają” w rezonans wiekowy z Saturnem.
Po przerwie obiadowej o godz.16 rozpoczęła się sesja popołudniowa konferencji. Jako pierwsza wystąpiła mgr Magdalena Żmudzka (Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków), która wygłosiła referat pt. „Rola wody i lodu wodnego w pozaziemskich procesach przemian minerałów materii kosmicznej”. Prelegentka przedstawiła wyniki badań meteorytów kamiennych (chondrytów) wskazujące na ich przebywanie w przeszłości w środowisku wodnym. Wskazuje na to m.in. tzw. „wybielenie” chondr w materii tych chondrytów, czyli zmiana ich właściwości powierzchniowych wywołana działaniem wody lub pary wodnej. Do badań wykorzystano świeżo spadłe meteoryty w celu uniknięcia wpływu środowiska ziemskiego na ich materię. Co ciekawe, spośród wielu typów meteorytów ślady alteracji wodnej zdają się wykazywać jedynie chondryty typu L (czyli o niskiej zawartości żelaza).
Po referacie rozwinęła się ożywiona dyskusja nad interpretacją opisanych wyników, w szczególności zastanawiano się nad modelem ciała macierzystego tych meteorytów, niewątpliwie łączącego w sobie cechy komet i planetoid. Stwierdzono konieczność zwiększenia ilości badanych próbek w celu poprawienia statystyki.
Jako ostatni prelegent w tym dniu wystąpił mgr Marek Kubala (Politechnika Krakowska, Kraków) z referatem „Komety a orbity rezonansowe”. Prelegent na przykładzie komety okresowej 39P/Oterma opisał układ trzech ciał, gdzie ciało o małej masie (kometa) może wykorzystać punkty libracyjne i rezonanse w układzie Słońce-Jowisz do „wniknięcia” w wewnętrzne rejony Układu Słonecznego. Przypadek taki zaistniał w 1910 r. właśnie w przypadku omawianej komety, której orbita zresztą w podobny sposób ponownie oddaliła się już od Słońca.
Wieczorem wszyscy uczestnicy Konferencji udali się do Obserwatorium UJ „Fort Skała”.
Zwiedzono sam fort, będący unikalnym zabytkiem XIX w. sztuki fortyfikacyjnej oraz wystawę meteorytów, zawierającą wiele rzadkich okazów, w tym polskie meteoryty Łowicz, Pułtusk, Morasko i Zakłodzie. Szybko wzrastające zachmurzenie nie pozwoliło na obserwację oddalającego się po opozycji Marsa. Dzięki uprzejmości Dyrekcji Obserwatorium dzień mogliśmy zakończyć wspólną dyskusją przy grillu, niestety moknąc w rzęsistym deszczu.
W niedzielę, trzecim i zarazem ostatnim dniu konferencji pierwszy referat p.t. „Co wiedza o kometach i planetoidach zawdzięcza misji Galileo?” wygłosił dr Krzysztof Ziołkowski(Centrum Badań Kosmicznych, Warszawa). Prelegent przedstawił historię misji, która niedawno zakończyła się zrzuceniem sondy w atmosferę Jowisza. Sonda Galileo po raz pierwszy przekazała na Ziemię z bliska obrazy planetoid (951) Gaspra i (243) Ida, co pozwoliło na weryfikację wcześniejszych wyobrażeń o wyglądzie tego typu ciał niebieskich. Jednocześnie tylko przy pomocy kamer zbliżającej się do Jowisza sondy Galileo mogliśmy zobaczyć bezpośrednio spadek fragmentów komety Shoemaker-Levy 9 na Jowisza w 1994 r. Zderzenia odbywały się po niewidocznej z Ziemi stronie planety, toteż stworzenie pełnego modelu zjawiska umożliwiły właśnie zdjęcia z sondy. Prelegent przedstawił model zderzenia komety z atmosferą planety i wynikające z niego wnioski dotyczące zarówno budowy komety jak i atmosfery Jowisza. Niejako „przy okazji” przedstawiono także pozostałe osiągnięcia Galileo w świecie galileuszowych księżyców Jowisza, podkreślając znaczenie lodu w budowie ich powierzchni.
Ostatnim prelegentem był przewodniczący SOK, dr Tomasz Ściężor (Politechnika Krakowska, Kraków), który wygłosił referat pt. „Zanieczyszczenie świetlne a problem obserwacji komet”. Prelegent opisał często zaniedbywany a istotny problem oświetlenia nieba przez sztuczne źródła światła. Okazuje się, że wpływa ono nie tylko na jakość obserwacji astronomicznych, lecz także na różne ekosystemy, a nawet na zdrowie ludzi. Opisano różne źródła światła pod kątem ich wpływu na środowisko. Przedstawiono także obecny stan problemu oraz perspektywy jego rozwiązania. Prelegent przedstawił opracowaną przez siebie metodę określania wielkości zanieczyszczenia świetlnego wykorzystującą wykonywane przez miłośników astronomii obserwacje komet. Metoda ta daje wyniki w pełni zgodne z danymi satelitarnymi, jednocześnie dając możliwość wykorzystania archiwalnych obserwacji komet w celu określania zmian zanieczyszczenia świetlnego we przeszłości.
W dyskusji zwrócono uwagę na potrzebę edukacji społeczeństwa w dziedzinie ochrony przed „zanieczyszczeniem świetlnym”, a zwłaszcza na istotną rolę, jaką mogą tu odegrać miłośnicy astronomii i astronomowie zawodowi.
Konferencja zakończyła się o godzinie 14. Była to kolejna udana i owocna konferencja SOK!
Sprawozdanie opracował dr Tomasz Ściężor